Odra to choroba zakaźna – informacja PPIS w Zambrowie

Co to jest odra?

Odra to ostra wirusowa choroba zakaźna.

Jedynym źródłem zakażenia jest chory człowiek. Zakażenie szerzy się głównie drogą kropelkową oraz przez bezpośrednią styczność z wydzieliną jamy nosowo-gardłowej. Bardzo rzadko zakażenie następuje drogą pośrednią przez przedmioty świeżo zanieczyszczone wydzieliną z jamy nosowo-gardłowej.

Wirus odry dostaje się do organizmu przez usta lub nos oraz przez spojówki. Po namnożeniu w błonach śluzowych przedostaje się do różnych organów, tj.: skóry, nerek, żołądka, jelit, wątroby.

Okres wylęgania wynosi najczęściej od 10 do 12 dni.

Jakie są objawy odry?

Odra charakteryzuje się cyklem objawów. Na 2-4 dni przed wystąpieniem wysypki pojawiają się:
• ostry ból gardła,
• nieżyt nosa,
• gorączka,
• złe samopoczucie,
• zapalenie spojówek,
• katar,
• suchy kaszel.

Następnie od 10 do 12 dni od początków zakażenia w jamie ustnej pojawiają się białe wykwity otoczone czerwoną linią (tzw. plamki Koplika), chory wysoko gorączkuje. Następnie za uszami pojawia się czerwona grudkowa wysypka, która stopniowo obejmuje całą głowę, tułów i kończyny. Wypukłe grudki zlewają się w plamy. Chory odczuwa silne swędzenie.

U starszych dzieci odra przebiega najczęściej bez powikłań, w ciągu 2-5 dni po wystąpieniu charakterystycznej wysypki, w surowicy krwi pojawiają się przeciwciała, które usuwają wirusy z krwi i tkanek. Następuje okres zdrowienia.

Jak poważne mogą być objawy odry?

Powikłania w przebiegu odry występują u ok. 30% osób chorych, większość z nich odnotowuje się u dzieci do 5 roku życia oraz dorosłych powyższej 20 lat.

Do powikłań w przebiegu odry należą:

• biegunka i silne odwodnienie organizmu występują u 80 osób na 1000 chorych,
• zapalenie ucha środkowego występuje u 70-90 osób na 1000 chorych,
• zapalenie płuc występuje u 10-60 osób na 1000 chorych,
• zapalenie mózgu występuje u 1 na 1000 chorych,
• drgawki występują u 5 na 1000 chorych,
• zgon występuje u 0,7-2 na 1000 chorych,
• podostre stwardniające zapalenie mózgu występuje u od 1 na 1700 do 1 na 3300 chorych.

Wśród innych rzadkich powikłań należy wymienić: małopłytkowość, zapalenie krtani, zapalenie tchawicy, zapalenie rogówki, zapalenie wątroby, zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie jelita grubego, zapalenie osierdzia, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie kłębuszków nerkowych.

Najgroźniejsze powikłanie w przebiegu odry – podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE) występuje  w przypadku przechorowania odry przed 2 rokiem życia. Ujawnia się od 4 do 15 lat po przejściu choroby i objawia się postępującym otępieniem, nasilającym się napięciem i sztywnością mięśni oraz drgawkami. Do śmierci dochodzi zwykle w ciągu 2 lat od pojawienia się symptomów.  W okresie 2007-2011 w Europie wystąpiło 38 przypadków podostrego stwardniającego zapalenia mózgu.

Jaki jest stan zaszczepienia przeciw odrze w Polsce?

W ostatnim dziesięcioleciu obserwujemy w Polsce zmniejszanie się odsetka dzieci szczepionych przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR). Szczepienia przeciw odrze prowadzone są od 1975 r. Dzięki nim udało się znacząco ograniczyć liczbę zachorowań na odrę i zapobiec wielu powikłaniom i zgonom. Zgodnie z wstępnymi  danymi NIZP-PZH w 2017 r. odnotowano stan zaszczepienia 94,0% dla dawki podstawowej szczepionki MMR, natomiast 93,0% dla dawki przypominającej.

Według aktualnych zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wszystkie kraje powinny szczepić co najmniej 95% wszystkich dzieci za pomocą dwóch dawek szczepionki MMR. Tylko wtedy będzie można uchronić wszystkie dzieci przed tą ciężką chorobą, a również te które są ciężko chore i mają przeciwwskazania do szczepień. Jest też szansa, że w przyszłości jak już wirus odry zniknie z powierzchni ziemi, będzie można zakończyć szczepienia przeciw odrze.

Czy osoby dorosłe mogą zaszczepić się przeciw odrze?

W wielu krajach Europy, np. za naszą wschodnią granicą występuje zwiększona liczba zachorowań na odrę. W związku z tym, że ok. 40% zachorowań na odrę dotyczy osób dorosłych powstaje pytanie o potrzebie szczepień przeciw odrze tych osób. Przemawia za tym cięższy niż zazwyczaj przebieg choroby u osób dorosłych oraz ryzyko przeniesienia zakażenia na dzieci, które nie zostały zaszczepione ze względu na zbyt młody wiek lub przeciwwskazania.

W Programie Szczepień Ochronnych szczepienia przeciw odrze osób dorosłych są wymieniane w grupie szczepień zalecanych, za które płaci osoba zainteresowana.

Osoba dorosła powinna ustalić swój potencjalny status odporności przeciw odrze na podstawie dokumentacji medycznej na temat przebytych chorób zakaźnych lub historii szczepień zapisanej w książeczce zdrowia. Przechorowanie odry w dzieciństwie zapewnia odporność na całe życie.

Jeżeli osoba dorosła nie wie czy w przeszłości chorowała na odrę lub nie ma dokumentacji dotyczącej szczepień przeciw odrze powinna się zaszczepić.

Szczepienie przeciw odrze obejmuje podanie dwóch dawek skojarzonej szczepionki MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce) w odstępie 4 tygodnie lub dłuższym. Badania naukowe wykazały, że około 5% dzieci zaszczepionych jedną dawką szczepionki przeciw odrze lub szczepionki MMR nie wytwarza odporności na odrę. Po podaniu dwóch dawek brak odporności na tę chorobę wykazuje już tylko około 1% zaszczepionych, dlatego we wszystkich krajach wprowadzono do programów szczepień drugą dawkę szczepionki.

W przypadku udokumentowania podania dwóch dawek szczepionki nie ma potrzeby powtarzania szczepienia ani podawania kolejnej dawki szczepionki. Dokumentacja o podaniu dwóch dawek szczepionki przeciw odrze jest wystarczającym dowodem uodpornienia. Ponieważ szczepionka przeciw odrze należy do szczepionek żywych odporność po szczepieniu w znacznej mierze rozwija się na poziomie komórkowym i utrzymuje się do końca życia.

Badanie poziomu przeciwciał można traktować jedynie jako badanie pomocnicze, pamiętając o tym, że wynik ujemny nie musi świadczyć o tym, że nie mamy odporności przeciw odrze.

Obowiązkowe szczepienia przeciw odrze wprowadzono w Polsce w 1975 roku, przy użyciu pojedynczej dawki szczepionki przeciw odrze. Od 1991 roku wprowadzono drugą dawkę szczepionki początkowo podawaną w 8 roku życia. W 2004 roku wprowadzono szczepionkę przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) podawaną w dwóch dawkach (w 13-15 m.ż. i 10 r.ż., a od stycznia 2019 w 13-15 m.ż. i 6 r.ż.).

W przypadku osób po 50 roku życia warto pamiętać, że wychowywali się i żyli w czasach kiedy każdego roku na odrę rejestrowano od 70 000 do 200 000 zachorowań na odrę.  Stąd też większość osób przechorowała odrę oraz kontaktowała się z wirusem odry w sposób naturalny, co znalazło swoje odbicie w wytworzeniu i przetrwaniu odporności przeciw odrze.

Uzupełnienie szczepień przeciw odrze zaleca się przede wszystkim osobom, które mają na co dzień kontakt z dziećmi np. w przedszkolu, szkole, pracownikom służby zdrowia oraz osobom podróżującym do krajów, gdzie są epidemie odry lub odnotowano niski stan zaszczepienia.